Hasta Hakları, hastaların sağlık çalışanları ve kurumları ile ilişkilerinde korunma altına alınması gereken çıkarlarını ifade eder. Hasta hakları, uluslararası sözleşmeler, anayasa ve yasal düzenlemelerle hukukun korunması altındadır. Ülkemizde hasta haklarıyla ilgili hukuki çerçeve “Hasta Hakları Yönetmeliği” ile çizilmiştir. Ortak insani değerlerden hareketle ifade edilmiş olan hasta hakları şunlardır:
Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma
İnsanların sağlıklarını koruma ve geliştirme hakları vardır. Bu haklarını yerine getirebilmek için sağlık hizmetlerinden adalet ve hakkaniyete uygun olarak yararlanma hakkına sahiptirler. Sağlık hizmetlerinin sunumuna yönelik politikalarının belirlenmesine katılma ve hizmetin sunulma süreci ile ilgili önerilerde bulunma hakkı vardır.
Sağlık Kurumu ve Personeli ile İlgili Haklar
Hastaların sağlık kurumları hakkında bilgi isteme hakları vardır. Sağlık kurumunun kapasitesi, bulunan poliklinik ve klinikler, uygulanan tedaviler, tedavi başarıları hakkında, hasta bilgi talep edebilir. Hasta muayene ve tedavi olacağı sağlık personelini tanıma hakkına da sahiptir. Hasta bu bilgiler ışığında sağlık kurumunu ve personelini seçebilir ve değiştirebilir. Bu seçme ve değiştirme hakkını idari düzenlemelerle belirlenmiş sınırlar içerisinde kullanır.
Öncelik Sırasının Belirlenmesi
Hasta, sağlık hizmeti esnasında, öncelik sırasının belirlenmesi ve sıraya uygun şekilde sağlık hizmetinden yararlanmayı isteme hakkına sahiptir. Adli ve acil vakalar gibi tıbbi gereklilik halindeki hastalara öncelik verilebilir.
Tıbbi Gereklere Uygun Tedavi Görme
Hastaya uygulanacak her türlü tanı, tedavi yöntemi ve işlemlerinin tıbbi gereklere, bilimsel verilere ve yasal kurallara uygun olması gerekir. Tıbbi gerekler dışında hastaya müdahale yapılamaz. Hastaların kendi talebi bile olsa, ötenazi uygulanamaz, hastaya öldürücü ve sağlığına zarar verici ilaç veya tedavi uygulanamaz. Hastanın her türlü tıbbi müdahale esnasında, gereken tıbbi özeni görme hakkı vardır.
Bilgi Alma
Hastanın sağlık durumu, hastalığı, tanı ve tedavi yöntemleri, ilaçlarını nasıl kullanacağı, tedavi olma olasılığı ve kontrolleri hakkında bilgi alma hakkı vardır. Her hasta kendisini takip ve tedavi eden hekimden, o ana kadar kendisine yapılan işlemler, tetkik sonuçları, konulan teşhis ve uygulanan tedaviler ile bu tedavilerden alınan sonuçlar ve hastalığın seyri hakkında bilgi içeren epikriz (dosya özeti) isteyebilir. Ayrıca kendiyle ilgili tutulan kayıtları inceleme ve kayıtlarda hata varsa düzeltilmesini isteme hakkı vardır. Hastalar sağlık durumlarını belgelemek üzere resmi ve geçerli bir rapor talep edebilirler. Hastaya bilgi anlayacağı şekilde, ruhi durumuna uygun ve nazik biçimde verilmelidir.
Hasta Bilgilerinin Gizliliği
Hastanın muayenesi ve hastalığı ile ilgili bilgiler, ilgisiz kişiler yanında istenemez ve yapılamaz. Hastanın mahremiyetinin korunma hakkı vardır. Hastanın hekimine ve sağlık personeline verdiği her türlü bilgi gizlidir. Hastanın tedavisiyle ilgisi olmayan kişilere açıklanamaz, medyaya verilemez ve bilimsel yazılarda hastanın ismi açıklanamaz.
Rıza Alınması
Her türlü tıbbi müdahale öncesinde hastanın rızası alınmalıdır. Özellikle ameliyat öncesinde yapılacak ameliyatın riskleri, tedavi olasılığı hakkında hastaya tatmin edici bilgi verildikten sonra hastanın onayı halinde ameliyat yapılır. Bu onay yazılı olarak alınmalıdır. Hasta verdiği rızadan vazgeçebilir, tedaviyi reddetme ve durdurma hakkına sahiptir. Hastadan organ veya doku alınmasında rıza alınması şarttır.
Saygı Görme ve Moral Desteği Alma
Hastaların, insani değerlerine saygı duyulması, güler yüz ve şefkat görme hakları vardır. Hastaların dini inançlarına saygı duyulması ve ibadetlerini yapabilmesine imkan tanınması gerekir.
Güvenlik, Ziyaretçi ve Refakatçi Bulundurma
Hastaların sağlık kurumu içerisinde mal, can ve namus güvenliğinin sağlanması sağlık kurumunun görevidir. Hastalar endişeye düştüklerinde kurum yönetiminden bu haklarını talep edebilirler. Hastaların sağlık kurumunda kaldıkları süre içinde ziyaretçi kabul etme ve refakatçi bulundurma hakları vardır.
Şikayet Etme
Hastanın aldığı sağlık hizmetinden zarar görmesi veya kendine haksızlık yapıldığını düşünmesi durumunda, idari makamlara ve adli makamlara şikayet etme hakkı vardır.
Reşit / Mümeyyiz Olmayan Hastaların Hakları
Karar verme yeterliliği olmayan hastalarla ilgili işlemler, yasal temsilcisiyle yürütülür. Yasal temsilciyle birlikte reşit olmayan hastaların da mümkün olduğunda bilgilendirilmesine ve onayının alınmasına çalışılmalıdır. Hastanın yasal temsilcisi reddetse bile, acil müdahale gerektiren hayati bir tehlike karşısında hekim hastasının yararına olanı yapar. Beklemenin riskli olmadığı durumlarda ise, yasal temsilcinin hasta aleyhine olan kararı için mahkemeye başvurulur. Acil hallerde hayati tehlikenin varlığında ve bilinç kapalılığında hekim, hastanın onayını varsayarak hasta için doğru olan işlemi yapar.
Hastalar Haklarını Nasıl Kullanmalıdır?
Öncelikle hasta olarak haklarımızın neler olduğunu, nerede başladığını ve sınırlarını iyi bilmeliyiz. Haklarımız ölçüsünde yükümlülüklerimiz olduğunu unutmamalıyız.
Hakkımızı kullanırken, bir başka hastanın ya da karşımızdaki sağlık çalışanın hakkını ihlal etmemeye özen göstermeliyiz.
Hakkımızı talep ederken nazik, anlaşılır, saygılı ve ısrarcı olmalıyız. Talep ve beklentilerimizi açık olarak ortaya koymalıyız
Sağlık kurumu, personeli ve prosedürler hakkında bilgi edinmek istediğinizde öncelikle o sağlık kurumunun internet sitesi varsa oradan, yoksa danışma veya halkla ilişkiler biriminden ya da yöneticisinden bilgi almayı deneyin.
Hastalığınızı, tahlil sonuçlarınızın ne anlama geldiğini, tedavinizi, ilaçları nasıl kullanacağınızı ve hastalığınızın olası seyrini hekiminizden, eczacınızdan ve ilgili hemşireden öğrenebilirsiniz.
Herhangi bir tıbbi girişim öncesinde ne yapılacağını, niçin yapılacağını, nasıl yapılacağını, bu işlem sırasında ne türlü risklere maruz kalacağınızı, alternatif yöntemlerin olup olmadığını ilgili kişiye sorup, işlemin yapılıp yapılmaması kararını buna göre vermelisiniz.
Hasta gizliliğinin korunmasıyla ilgili önlemlerin alınmadığını görüyorsak, görevli personele bu durumu hatırlatmalıyız. Örneğin, muayene odasında tedavinizle ilgili olmayan kişiler varsa, o kişilerin yanında rahat olamıyorsanız, bu durumu doktora hatırlatabilirsiniz. Teşhisiniz ve tedaviniz hakkında başkalarına bilgi verilmemesini hekiminizden veya servis hemşiresinden isteyebilirsiniz.
Tıbbi ve idari işlemler sırasında size gereken saygı, özen ve hakkaniyetin gösterilmediğini düşünüyorsanız, bunu hak ettiğinizi nazik bir şekilde hatırlatabilirsiniz.
Sağlık kayıtlarınızı incelemek veya bir nüshasını almak istediğinizde tıbbi sekreterle veya sağlık kurumu yöneticisiyle görüşerek talepte bulununuz.
Hakkınızı ihlal edildiğini, mağdur olduğunuzu düşünüyorsanız, buna neden olduğuna inandığınız sağlık çalışanı ile münakaşa ve kavga etmeksizin, öncelikle kurum içerisinde (hasta iletişim birimi, hasta hakları bürosu, hastane müdürlüğü veya başhekimlik) sorununuza çözüm aramalısınız.
Sağlık Kurumu ve Çalışanıyla İlgili Bir Sorun Yaşadığınızda Ne Yapmalısınız?
Hakkınızın ihlal edildiğini, mağdur edildiğinizi düşündüğünüzde, hakkınızı aramak ve zararınızı gidermek üzere çare aramalısınız. Ancak burada amacınızın sorununuzu çözmek olduğunu, karşınızdaki kişiyi suçlamak veya ona zarar vermek olmadığını unutmayınız. Haklı iken sizi haksız duruma düşürecek kabalıktan, şiddetten, öfke ve fevri davranışlardan kaçınınız. Bu şekilde davrandığınızda hem sorununuzu daha kolay çözebilir, hem de o sağlık kurumunda yaşanan sorunların ilgili personel ve yöneticiler tarafından farkına varılıp çözümler geliştirilmesinde ve hizmetin kalitesinin artırılmasına katkıda bulunmuş olursunuz.
Şikayete konu olan olayı, zamanını, yerini, olayla ilintili kişi veya kişileri, açıkça belirtmeniz gerekir. Muğlak, soyut, suçlayıcı ifadeler yerine, yaşadığınız sorunu açık ve net olarak aktarmayı tercih ediniz.
Şikayet konusu olaya tanıklık edenleri belirtin.
Şikayetinizi yazılı olarak yapın. Adınızı, soyadınızı, adresinizi, telefonunuzu yazmayı unutmayın. Şikayetin kayıta girdiği tarih ve kayıt numarasını alıp bu verilerle sonucu takip edebilirsiniz.
Şikayetinizi öncelikle kurum içerisindeki kişi ya da birimlere (hasta iletişim birimi, hasta hakları birimi, hastane müdürlüğü veya başhekimlik) iletin.
Şikayetinizle ilgili yapılan işlem tatminkar değilse, bir üst kuruma (Sağlık Müdürlüğü, Rektörlük, Valilik) önceki şikayet dilekçenizin tarih ve sayısını vererek başvurabilirsiniz.